 Volodymyr Zelensky - van komiek tot oorlogspresident
Volodymyr Zelensky werd geboren in een Russisch-sprekende Joodse familie in de stad Kryvy Rih in de oblast Dnjepropetrovsk, in het zuidoosten van Oekraïne. Hij gaat rechten studeren en al tijdens zijn studie houdt hij zich bezig met cabaret en acteren. Na zijn studie oogst hij grote successen als cabaretier en televisieproducent. De basis voor Zelensky’s latere presidentskandidatuur werd gelegd in 2015, toen de televisieserie Dienaar van het Volk van start ging. Deze satirische show bekritiseerde corruptie en slecht bestuur binnen de overheid. Zelensky vertolkte de rol van een geschiedenisleraar die onverwachts tot president wordt verkozen nadat een video van zijn tirade tegen de corruptie in de Oekraïense politiek viraal gaat op internet. Op oudejaarsavond 2018 kondigt Zelensky zijn kandidatuur voor het presidentschap aan en wint vervolgens na een turbulente campagne. Ondanks alle obstakels, probeert Zelensky stap voor stap Oekraïne vooruit te brengen, totdat hij door de omstandigheden gedwongen wordt zijn focus te verleggen naar een ander doel: het voortbestaan van zijn land.
 De Holodomor - Stalins genocide
Begin jaren '30 zette Stalin vol in op industrialisatie en collectivisatie om de jonge Sovjet-Unie te moderniseren. Onafhankelijke boeren werden gedwongen samen te gaan in collectieve boerderijen. Wie weigerde of tegensputterde werd weggezet als vijand van het volk, met alle gevolgen van dien. De gedwongen collectivisatie werd een mislukking, de voedselproductie ging hard achteruit en er brak hongersnood uit. Juist in de gebieden waar het meeste voedsel verbouwd werd, zoals Oekraïne, de 'graanschuur' van de Sovjet-Unie, was de nood het hoogtst: tot de laatste graankorrel werd de landbouwopbrengst opgeëist door de machthebbers in Moskou. Na de revolutie van 1917 hadden de Oekraïners 3 jaar lang hoop gehad op een eigen onafhankelijke staat, totdat de bolsjewieken definitief hun macht vestigden. De hongersnood in de jaren '30 kwam Stalin dus wel goed uit. Eventuele nationalistische aspiraties werden zo de kop ingedrukt en de verloren levens konden later weer 'aangevuld' worden door etnische Russen naar oekraïne te laten migreren. Door gebrekkige verslaglegging in die periode lopen de schattingen over het aantal slachtoffers sterk uiteen, maar men gaat er van uit dat de Holodomor aan tussen de 2,5 en 7,5 miljoen mensen het leven heeft gekost.
 Nederlands-Russische betrekkingen
Zo op het eerste gezicht hebben Rusland en Nederland weinig gemeen. Een middelgroot land aan de rand van West-Europa en het grootste land ter wereld dat zich uitstrekt van Oost-Europa tot aan Japan, gescheiden door vijf landsgrenzen. Toch is de geschiedenis van beide landen onlosmakelijk met elkaar verbonden. In deze lezing neem ik u mee langs een aantal historische knooppunten waar de Nederlandse en de Russische geschiedenis vervlochten raakte.Onder andere de Hanze, Peter de Grote, de Vriezenveense Ruslui, De Napoleontische Oorlogen, Anna Pavlovna, de moord op Jevhen Konovalets, de Tweede Wereldoorlog, de Koude Oorlog, de oprichting van de Amsterdamse dependance van de Hermitage en de betrekkingen anno nu komen aan bod.
 Ivan de Verschrikkelijke
De naam "Ivan de Verschrikkelijke" zal veel Nederlanders niet onbekend zijn. Velen weten dat er ooit in Rusland een tsaar was met die bijnaam. Maar daar houdt de kennis vaak op. In deze lezing zal ik het hele verhaal vertellen van Ivan IV - want dat is zijn echte naam -, een man die door zijn bijnaam tot de verbeelding spreekt. Een man waar historici een veel genuanceerder beeld van hebben.
 Peter de Grote en het Grote Gezantschap
Eind 17e eeuw werkte er een boom van een kerel op de Nederlandse scheepswerven. Niemand wist wie hij was. Totdat hij herkend werd door smidsknecht Gerrit Kist, die een tijd in Moskou gewerkt had. Dit was niemand minder dan tsaar Peter van Rusland. Hij was naar Nederland gekomen om met eigen ogen te zien hoe de Nederlanders hun schepen bouwden. Zijn bezoek kwam niet voort uit pure nieuwsgierigheid. Tsaar Peter had grote ambities: Rusland moest een eigen vloot krijgen en daarmee een Europese grootmacht worden. De kennis die hij in Nederland opdeed nam hij mee terug naar Rusland, waar hij Sint-Petersburg als nieuwe hoofdstad stichtte en zijn eigen vloot liet bouwen.
Catharina de Grote
 Tsaritsa Catharina de Grote was een vrouw met twee gezichten: zij zag zichzelf als een verlichte vrouw die interesse had in filosofie en de ideeën van de Verlichting. Zo correspondeerde ze met de Franse filosoof Voltaire. Maar in de politieke praktijk was ze een vorstin van de oude stempel: ze rekende zonder genade af met vernieuwende ideeën die haar positie bedreigden. In deze lezing kijken we naar het kleurrijke leven van Catharina, die als Duitse prinses met de Russische tsaar trouwde en na enkele jaren besloot haar man te laten vermoorden en zelf de touwtjes stevig in handen te nemen.
 De Napeolontische Oorlog in Rusland
Op 24 juni 1812 en stak de eerste golf van Napoleons Grande Armée de rivier de Niemen over, ze verlieten het hertogdom Warschau en begaven zich op Russisch grondgebied. De inval van Napoleon in Rusland geldt als een belangrijk punt in de militaire geschiedenis en wordt gezien als een van de meest verwoestende militaire inspanningen ooit. In een tijdsbestek van minder dan zes maanden vergde de campagne een duizelingwekkende tol en eiste het het leven van bijna een miljoen soldaten en burgers. De Russen gebruikten de tactiek van de 'verschroeide aarde'. Ze zorgden er voor dat alles vernietigd werd voordat het in handen kwam van Napoleon. Het lukt Napoleon Moskou in handen te krijgen, maar niet voordat terugtrekkende Russische troepen de stad in brand hebben gezet. Enkele weken houden de Fransen Moskou bezet, maar er is te weinig proviand en de aanvoerlijnen zijn gebrekig. Dan breekt de Russische winter aan......
 Raspoetin
Weinig personen in de Russische geschiedenis spreken zo tot de verbeelding als Grigori Raspoetin. Hij was een rondreizende geestelijke (geen monnik, in tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt), maar in vele opzichten was hij het tegenovergestelde van wat je van een geestelijke zou verwachten. Hij was een dronkaard, hij was gewelddadig en hij was een rokkenjager met een onverzadigbaar libido. Daarnaast hield hij zich bezig met het occulte. De gebedsgenezingen die hij uitvoert bij tsarevitsj Aleksej, die aan hemofilie lijdt, lijken een gunstig effect te hebben. Zo verkrijgt Raspoeting beetje bij beetje invloed aan het hof van de tsaar. Wanneer tsaar Nikolaj II tijdens de Eerste Wereldoorlog bevel voert aan het front en ver van huis is, krijgt Raspoetin steeds meer invloed aan het hof. En met zijn invloed groeit het aantal vijanden dat hij heeft.....
 De Russische Revolutie
In 1917 vonden er in een half jaar tijd twee revoluties plaats in Rusland. De eerste bracht de liberale Kerenski aan de macht. Zijn regering bleek echter niet in staat om grote problemen aan te pakken, waaronder het beëindigen van Ruslands betrokkenheid bij de Eerste Wereldoorlog. Na de Oktoberrevolutie kwamen Vladimir Lenin en zijn bolsjewieken aan de macht. Geïnspireerd door de communistische ideeën van Karl Marx en Friedrich Engels, waren zij van plan een nieuwe, klassenloze maatschappij te stichten. Wie waren deze bolsjewieken? Wat was hun gedachtegoed en welke gebeurtenissen voor en tijdens dat tumultueuze jaar 1917 leidden er toe dat zij aan de macht kwamen?
 De Russische Burgeroorlog
In 1917 grepen Lenin en zijn bolsjewieken de macht in Rusland. Delen van het tsaristische leger die geen sympathie hadden voor het communisme vluchtten en hergroepeerden zich in het buitenland. Met steun van buitenlandse mogendheden viel het Witte Leger (de kleur verwijst naar de Russische monarchie) de jonge Sovjet-Unie binnen om een einde te maken aan het 'rode gevaar'. Ondertussen had Lev Trotski het Rode Leger gesmeed uit de eigen gewapende communistische partizanen en een deel van het bestaande leger dat was achtergebleven en het nieuwe regime accepteerde. Het werd een bloedige strijd waarbij beide partijen gruwelijke misdaden tegen de menselijkheid begingen. Ook andere partijen raakten betrokken, zoals het Groene Leger en anarchistische milities, ieder met hun eigen belang.
 Reisgenoten en nuttige idioten
Westerse sympathisanten van het reëel bestaande socialisme
"Nu daagt het in het oosten" citeerde Henriëtte Roland-Holst na de Russische Revolutie een zin uit een bekend kerstliedje.
Voor veel westerse intellectuelen die sympatiseerden met het communisme was Sovjet-Rusland een heilstaat die de mensheid hoop gaf op een betere toekomst. Het was vaak een vrijblijvende sympathie, de meesten van hen behoorden niet tot de gestaalde kaders van de communistische partij in eigen land. Lev Trotski, die geen hoge pet van hen op had, noemde hen popoetstjiki, 'reisgenoten'. Het regime maakte handig gebruik van deze reisgenoten. Tijdens hun bezoek kregen zij een schijnwerkelijkheid voorgeschoteld. De bezoeken werden zorgvuldig georchestreerd zodat de reisgnoten geen lucht kregen van de duistere kant, de onderdrukking, de goelags. Eenmaal terug in eigen land schreven zij enthousiast over de zegeningen van de heilstaat. Wie waren deze reisgenoten en wat bezielde hen?
 Stalin en de Grote Terreur
Na een interne machtsstrijd in de jaren twintig wist Jozef Stalin het leiderschap van de Communistische Partij en de Sovjet-Unie in handen te krijgen. In de jaren dertig richtte hij vervolgens zijn pijlen op zijn (vermeende) tegenstanders. Iedereen die een bedreiging voor zijn macht kon vormen werd systematisch uit de weg geruimd en uit de geschiedenis geschreven. Niemand was veilig. In deze lezing kijken we naar Stalins Grote Terreur, waaronder de zuivering van de legertop en de top van de Communistische Partij, de Moskouse Showprocessen en de Holodomor, de georganiseerde hongersnood die miljoenen in Oekraïne het leven kostte.
 Rusland in de Tweede Wereldoorlog
Op 22 juni 1941 viel Nazi-Duitsland onder de codenaam Operatie Barbarossa de Sovjet-Unie binnen. Hitler hoopte met de tactiek van een Blitzkrieg (een snelle veroveringsoorlog) snel op te kunnen rukken naar Moskou. “We hoeven slechts de deur in te trappen en het hele verrotte bouwwerk stort in elkaar!", zou Hitler gezegd hebben. In het begin leek de tactiek succesvol en Nazi-Duitsland veroverde snel Wit-Rusland, delen van Oekraïne, de Baltische Staten en westelijke delen van Rusland. Maar daarna begon het tij te keren. Onder leiding van generaal Zjoekov sloeg het Rode Leger hard terug. In deze lezing hoort u over het verloop van de Grote Vaderlandse Oorlog (zoals de Russen de strijd tussen Nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie noemen), u hoort o.a. over het Beleg van Leningrad, de Slag om Stalingrad en over de uiteindelijke capitulatie van Nazi-Duitsland wanneer het Rode Leger Berlijn binnentrekt.
 De Goelagarchipel
Rusland wordt in tweeën verdeeld door het Oeralgebergte. Ten westen van de oeral ligt Europees Rusland, dat ongeveer een kwart van het landoppervlak beslaat maar waar driekwart van de bevolking woont. Ten oosten van de Oeral ligt Siberië, een uitgestrekt, onherbergzaam en dunbevolkt gebied dat vooal uit steppe bestaat. Een ideale locatie om politieke tegenstanders onder te brengen. Dat gebeurde onderverantwoordelijkheid van het Glavnoje Oepravlenieje Ispravitelno-Troedovych Lagerej, het Hoofdbestuur voor Correctie- en Arbeidskampen. Tijdens de Sovjettijd lagen er verspreid over Siberië meerdere strafkampen, als eilanden in een zee, en werden daarom door de bekendste overlevende van zo'n kamp, Aleksandr Solzjenitsyn, met treffende beeldspraak, de Goelagarchipel genoemd. In deze lezing kijken we naar de geschiedenis en het ontstaan van deze kampen. Wie waren de mensen die erheen gestuurd werden? Hoe zag het dagelijks leven in een Goelag er uit?
 De val van het communisme
Decennia lang was Europa verdeeld in twee machtsblokken die gescheiden werden door het IJzeren Gordijn. Het liberale westen en het communistische oostblok stonden lijnrecht tegenover elkaar. Maar het communisme bleek geen houdbaar bestel. Langzaam erodeerde het systeem van binnenuit. Vanuit het Kremlin probeerden de machthebbers het zo lang mogelijk in stand te houden. Maar de roep om verandering werd sterker. Eerdere pogingen om meer politieke vrijheden te krijgen zoals de Hongaarse Opstand (1956) en de Praagse Lente (1968) werden nog hard neergeslagen. Maar als in 1985 Michaïl Gorbatsjov aan de macht komt en er zelfs van uit het Kremlin de boodschap gegeven wordt dat het de hoogste tijd is voor grote politieke hervormingen blijkt er geen houden meer aan. De geest is uit de fles en binnen enkele jaren stort het Oost-Europese communisme als een kaartenhuis in elkaar. In deze lezing kijken we naar deze tumultueuze jaren in verschillende landen achter het IJzeren Gordijn. Hoe vind de omwenteling plaats? En wat gebeurde er met de voormalige machthebbers?
 Het Russische ruimtevaartprogramma
Spoetnik, Lajka, Gagarin, Mir: allemaal Russische namen en woorden die iedereen wel eens gehoord heeft. Ze zijn wereldbereomd geworden door het Russische ruimtevaartprogramma. Dat begon tijdens de Koude Oorlog. Prestaties op het gebied van ruimtevaart waren onderdeel van de ideologische tweestrijd tussen het kapitalisme en het communisme. Wanneer er een grote stap gezet werd, gaf dat aanzien aan de eigen ideologie en het eigen politieke systeem. En zo wilden de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie elkaar aftroeven. Eerst leek er geen einde te komen aan de succesen van de Sovjet-Unie: eerste satelliet: de Spoetnik van de Sovjet-Unie, 1957, eerste hond in de ruimte: Spoetnik II van de Sovjet-Unie een maand later. Eerste mens in de ruimte: Joeri Gagarin in 1961. Maar uiteindelijk ging de Amerikanen er vandoor met de heilige graal van de ruimtewedloop: Neil Armstrong als eerste mens op de maan. Na de Koude Oorlog kwam de nadruk te liggen op samenwerking in de ruimte, o.a. met het ruimtestation Mir.
|
